Klokken-Restauratie
Restauratie van klokken
Na jaren verhandelen van klokken, is er nu tijd om mijn hobby, het repareren van uurwerken, te gaan uitvoeren.
Mijn speciale interesse ligt vooral bij de Friese klokken.
Navolgend een beschrijving van enkele werkzaamheden die bij restaureren kunnen voorkomen.
Maar naast restauratie komt het ook voor dat onderdelen vervangen moeten worden, of ontbreken en dan bij gemaakt moeten worden. Zo ook bij het bouwen van een klok, waarbij alle onderdelen zelf worden gemaakt.
Restauratie van een Friese staartklok
Uurwerk demonteren
Nadat het uurwerk van de wijzers, de wijzerplaat en de kettingen ontdaan is, wordt het uurwerk, dat met een boutje vast zit op een plankje van de stoel, verwijderd.
Op teken staan
Bij het verder demonteren van het uurwerk wordt gekeken of het uurwerk "op teken staat."
Meestal staat het slagwerk op teken, d.w.z. er staan tekens op het rad en het tegenover liggende rondsel, zodat bij montage het uurwerk weer in dezelfde stand gezet kan worden en vooral het slagwerk niet ontregeld is.
De tekens zijn meestal in de vorm van een V, een dwars inkeping over tanden of een punt.(zie foto 2 en 3)
Nadat het wijzerwerk is verwijderd, wordt het uurwerk verder gedemonteerd. Op foto 4 zijn de raderen van het gaande werk verwijderd en op foto 5 ook het slagwerk.
Reinigen
Na het uiteen nemen van een uurwerk, moeten de onderdelen worden gereinigd.(6)
Ultrasoon
De onderdelen worden eerst "huishoudelijk" schoon gemaakt, d.w.z. het grove vuil met water en zeep verwijderd. Daarna worden de onderdelen met een ultrasoonapparaat ontvet en fijner gereinigd.
Het apparaat is gevuld met water vermengd met een reinigingsvloeistof. Geluidsgolven veroorzaken duizenden luchtbelletjes die imploderen en zo kleine stromingen veroorzaken. Dit heeft tot gevolg dat al het vuil en vet tot in de kleinste hoekjes wordt los geweekt.
Het voordeel is dat er ook geen beschadigingen optreden.
Trommelen
Daarna bestaat de mogelijkheid om de onderdelen te polijsten met behulp van een trommelmachine.
De trommelmachine is gevuld met water en een zeepoplossing en keramische korrels/staafjes
of metalen kogeltjes - de satellietjes.
De trommel draait en de inhoud rolt en schuurt over elkaar
De tappen van de assen worden gepolijst en de lagers waar nodig verbust en onderdelen gerepareerd of vervangen.
Daarna wordt het uurwerk weer in elkaar gezet, erop lettend dat de tekens goed tegenover elkaar staan.
Monteren
Eerst wordt het kooitje met de middenstijl gemonteerd (7), daarna het slagwerk (8) en gaande werk (9) geplaatst, met in iedere lager een drupje olie.
De boven en onderplaat zijn weer in de menie gezet.
Voorkomende restauraties
Tappen polijsten
Bijna bij iedere restauratie moeten de tappen van de assen gepolijst worden, om alle onregelmatigheden weg te werken en de klok weer goed te kunnen laten lopen.
Met dit (aangepaste) hulpmiddel (een schroefkop-polijstbankje), ligt de as/tap stabiel op het blokje en kan je met de tappenvijl goed, in tegengestelde richting van de linker hand die de as in voor- en achterwaartse richting draait, vijlen.
Verbussen
Ook het verbussen, het vervangen van een oude uitgelopen lager, is een restauratie dat vaak moet gebeuren.
Op onderstaande foto's vervang ik een groot uitgelopen lager van een grondwiel (van een comtoise).
De oude bus wordt er uit getikt en de nieuwe bus wordt in geperst.
Daarna het lagergat precies op maat maken met een ruimer en polijsten met een gladaal (een spits toelopend glad staafje).
Zo'n grote bus wordt hier gemaakt met behulp van de draaibank uit een stukje messing staf.
Een kleiner busje kan ook zo gemaakt worden, maar deze zijn ook gewoon in de handel verkrijgbaar.
Op onderstaande foto li, ziet u een verbusapparaat waarmee het lager zuiver kan worden uit geboord d.m.v. een kanonboortje foto re, waarna het lager/bus kan worden in geperst.
Op foto li ziet u ook het busmateriaal en de hulpstukken van het apparaat.
Soms zit het lagergat zo aan de zijkant van de platine en is het vaker gerepareerd, dat de platine daardoor inscheurt. Zo ook bij de onderstaande platine.
Ook ziet men vaak een foutieve restauratie, n.l. het dicht(er) slaan van het lagergat teneinde het uitgesleten gat nauwer te maken.
Op de eerste foto mooi te zien rond een aantal lagers.
Het slechte stuk heb ik er uit gezaagd, een nieuw stuk met zilversoldeer ingezet en een nieuw lager gemaakt.
Spaken herstellen
Een ander voorbeeld van een restauratie is het herstellen van de uitgesleten spaken van een pennenrad uit een Friese staartklok.
U ziet op de eerste rij de sleuven in de spaken op foto li., veroorzaakt door de walsveer van het spoor.
Op foto re. zijn de sleuven uit gefreesd.
Op de tweede rij zijn op de foto li. stukjes messing in gesoldeerd
Re. geeft het volledige pennenrad met palveer te zien.
Wijzerwerk
Bij een vroege comtoise, "Haantje", was het einde van de pijp van het uurrad zodanig beschadigd, dat stukjes op solderen te weinig houvast zou geven --> eerste rij foto li.
Ik heb over de uuras een bus met vierkantje gemaakt, waar de uurwijzer weer op past --> foto re..
Het busje wordt dan over de oude uuras geschoven --> tweede rij.
Een soortgelijke restauratie is herstellen van de onderstaande wekkerpijp. Op de onderstaande foto's heb ik een nieuw wekkerpijpje met moertje gemaakt .
Anker herstellen
De bekken van het anker kunnen zodanig ingesleten zijn, dat dit gerepareerd moet worden.
Er worden dan dunne stukjes hard staal op gesoldeerd, op maat gevijld en gepolijst.
Het
"verzolen" van het anker.
Wekkerlichter
Een ontbrekende wekkerlichter heb ik gemaakt van een oude schoot van een slot, om zodoende met het oude metaal een antieke uitstraling van de lichter te verkrijgen.
Ankeras + rondsel herstellen
Van een ankeras met 6 tanden, was een rondsel erg slecht. De tanden waren verbogen en zaten bovendien niet
tegenover elkaar(foto 1).
Wonderwel liep de klok , maar zeer onregelmatig.
Ik heb de mooie as met bolletje na gemaakt. Op foto 2 boven de oude as en onder evenals op foto 3, de nieuwe in wording.
Op foto 4 is de as voltooid en op foto 5 op is het ankerrad op de as geperst.
As herstellen van een grondwiel
Bij het grondwiel/pennenrad van een een vroege lantaarnklok was zoveel speling door beschadiging op de as ontstaan, dat het rad "waggelend" over de as draaide.
Foto 1
de beschadigde as en de vervormde bus van het rad.
Foto 2 en 3
is de as afgedraaid en weer mooi glad.
Foto 4
daarna de bus in het wiel uitgeboord en
Foto 5 er een nieuwe messing bus ingezet, waarna het geheel weer naar behoren functioneert
Meerdere voorbeelden van restauratie volgen nog